Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν ποικίλα «ιστορικά» κείμενα για τον Ομιλο Φιλομούσων Θεσσαλονίκης και το Γυμναστικό Σύλλογο «Ηρακλής»
τα οποία είναι συνήθως προϊόντα βιαστικής ανάγνωσης (συχνά εξ υφαρπαγής) ιστοριογραφικών πληροφοριών. Διαβάζουμε, για παράδειγμα, ότι ο Ηρακλής είναι «μετονομασία» ή «συνέχεια» του Ομίλου Φιλομούσων. Το ορθό είναι ότι ο Ηρακλής είναι προϊόν της διάσπασης του Ομίλου Φιλομούσων. Αυτός είναι και ο λόγος που τελικώς δεν απέκτησε γήπεδο. Και να πώς έγιναν τα πράγματα:
Τι ήταν ο Ομιλος Φιλομούσων
Ο Ομιλος Φιλομούσων ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1899. Φιλόμουσος είναι εκείνος που αγαπά τις Μούσες, δηλαδή τη μουσική, τις τέχνες, τα γράμματα, την ιστορία και ό,τι άλλο οι Μούσες αντιπροσωπεύουν. Μέσα στο πλαίσιο της αντιπαλότητας ανάμεσα στην ελληνική, τη βουλγαρική και την αυτονομιστική προπαγάνδα, ο συγκεκριμένος τίτλος παρέπεμπε άμεσα και απροκάλυπτα στην ελληνική αρχαιότητα. Ηταν δηλαδή μια συνειδητή πολιτική και ιδεολογική επιλογή («είμαι Ελληνας, με συνέχεια από την αρχαιότητα»).
Οι δραστηριότητες του Ομίλου περιλάμβαναν όσα είχαν σχέση με τις μούσες αλλά και τον κλασικό αθλητισμό. Στη συμβολή των σημερινών οδών Ιασονίδου και Κ. Παλαιολόγου είχε αγοραστεί ένα μεγάλο οικόπεδο για να στεγάσει την Αστική Σχολή της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας, έμενε όμως άκτιστο ελλείψει χρημάτων. Τελικώς οικοδομήθηκε το 1906. Ως τότε διατέθηκε για να γυμνάζονται οι μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου και το γυμναστικό τμήμα του Ομίλου Φιλομούσων.
Το 1905 επέστρεψε στην Ελλάδα από τη Γερμανία ο Κωνσταντίνος Τουρνιβούκας, γόνος αστικής οικογένειας, ο οποίος είχε μάθει εκεί ποδόσφαιρο. Αγνωστο με ποια εκπαίδευση, ποδόσφαιρο έπαιζε και ένας νεαρός τραπεζικός υπάλληλος της εποχής εκείνης, ο Απόστολος Κοσμόπουλος. Σε αυτούς αποδίδεται ο σχηματισμός ποδοσφαιρικής ομάδας που έλαβε μέρος στους «ενδιάμεσους» (δεν ήταν επίσημοι) Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 1906. Το οικόπεδο της αστικής σχολής δεν ήταν κατάλληλο για ποδόσφαιρο και η ομάδα του ομίλου έκανε προπονήσεις σε χωράφια έξω από την κατοικημένη τότε πόλη.
Αυτά είναι εν μέρει γνωστά. Λιγότερο γνωστές είναι οι συνέπειες της διεθνούς οικονομικής κρίσης που εκδηλώθηκε στο διάστημα 1906-1908. Στη Θεσσαλονίκη η κρίση έγινε αισθητή με κύμα αναστολών πληρωμών και μεγάλες απώλειες κεφαλαίων στο Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης. Η μετανάστευση από το μακεδονικό χώρο προς το εξωτερικό εντάθηκε. Οι πόροι που μπορούσε να συγκεντρώσει ο Ομιλος Φιλομούσων, και που προέρχονταν από τα μέλη του, συρρικνώθηκαν.
Ο Ομιλος –πέρα από το γυμναστικό τμήμα- διατηρούσε εντευκτήριο, αναγνωστήριο, θεατρικό και μουσικό τμήμα. Οι συναυλίες και οι θεατρικές παραστάσεις που διοργάνωνε ήταν υψηλού επιπέδου και είχαν ανάλογο κόστος. Για να στεγάσει τις δράσεις του αυτές ο Ομιλος νοίκιαζε ένα θέατρο στην παραλία, καταβάλλοντας ανάλογο ενοίκιο. Υπό τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες προσπάθησε να διατηρήσει φιλαρμονική, χορωδία και μανδολινάτα. Αυτά σήμαιναν έμμισθους δασκάλους και επιμελητές, δηλαδή και άλλα έξοδα. Ποιος θα τα κάλυπτε; Κανείς από τους παράγοντες του Ομίλου δεν είχε περιουσία. Ο πυρήνας του Ομίλου ήταν οι αδελφοί Μάνου από την Κοζάνη (Βασίλειος, Αθανάσιος και Νικόλαος), μαζί με τους αδελφικούς φίλους του τελευταίου, Δημήτριο Δίγκα και Δημήτριο Κοντορέπα. Ηταν δικηγόροι, δάσκαλοι και επιχειρηματίες μικρής κλίμακας.
Η διάσπαση και το γήπεδο
Στο απόγειο της κρίσης, το Δεκέμβριο του 1908, και αφού είχε μεσολαβήσει το νεοτουρκικό κίνημα που κάθε άλλο παρά βελτίωσε την κατάσταση, ο Ομιλος έφτασε σε οικονομικό αδιέξοδο. Πρόεδρος ήταν τότε ο δικηγόρος Δημήτριος Δίγκας, ο οποίος είχε μόλις εκλεγεί βουλευτής (στο οθωμανικό Κοινοβούλιο). Ο Δίγκας ήταν ιδιαίτερα συνετός και σεμνός άνθρωπος, πολύ πρακτικός, με μεγάλη επιρροή στο μητροπολίτη Γεννάδιο και στην Ελληνορθόδοξη Κοινότητα, ίσως διότι ποτέ δεν είχε διεκδικήσει την εκλογή του σε κοινοτικό όργανο.
Εν όψει του οικονομικού αδιεξόδου, ο Δίγκας πρότεινε την εξής λύση: (α) η λειτουργία του γυμναστικού τμήματος να ανασταλεί για λίγους μήνες, (β) στο μεταξύ, ο Ομιλος να δώσει δύο συναυλίες, ώστε να συγκεντρωθούν χρήματα για να αναβιώσει το γυμναστικό τμήμα.
Οι αθλητές –νέοι οι περισσότεροι- δε δέχθηκαν αυτήν τη λύση. Αποχώρησαν με έντονες διαμαρτυρίες και ίδρυσαν τον Οθωμανικό Γυμναστικό Σύλλογο «Ηρακλής» (το επίθετο Οθωμανικός ήταν υποχρεωτικό). Τέθηκαν υπό την αιγίδα του εύπορου τραπεζίτη Κλέωνα Χατζηλαζάρου και με τη βοήθειά του απέσπασαν τη σιωπηρή έγκριση της Ελληνικής Κοινότητας να χρησιμοποιούν ένα κτήμα της για να γυμνάζονται. Ηταν ένας τόπος κατηφορικός, δίπλα στο ρέμα που κατεβαίνει από τη σημερινή Διεθνή Εκθεση προς τη θάλασσα και σε ένα παλιό μουσουλμανικό νεκροταφείο (περίπου στο σημερινό πάρκο της ΧΑΝΘ). Οι αθλητές μετατράπηκαν σε εργάτες. Με τα χέρια τους ισοπέδωσαν το χώρο ώστε να αθλούνται στοιχειωδώς. Εμεναν όμως πολλά για να μετατραπεί το χωράφι σε γήπεδο. Ο Χατζηλάζαρος ήταν διατεθειμένος να εξασφαλίσει δάνειο στο σύλλογο, με τον όρο ότι θα μίσθωνε επίσημα το χώρο για περίοδο 10-15 χρόνων.
Αναβολές
Πρέπει να σημειώσουμε ότι η κοινοτική ηγεσία δεν έπαιρνε τους Ηρακλειδείς και πολύ σοβαρά διότι είχε άλλα, πολλά και σοβαρότερα, προβλήματα να αντιμετωπίσει. Αν και στα 1912 πρόεδρος του Ηρακλή ήταν ο γιατρός Νίκος Κασάπης, πρόσωπο που έχαιρε εκτιμήσεως στην τοπική κοινωνία, και δεύτερος στην τάξη ο Απόστολος Κοσμόπουλος, που ήταν πια ανώτερος υπάλληλος στην Τράπεζα Ανατολής (με διευθυντή το Χατζηλάζαρο), η επίσημη Κοινότητα κράτησε μια απόσταση από τον Ηρακλή. Η διάσπαση του Ομίλου Φιλομούσων, ως ενέργεια με πολιτικές προεκτάσεις, δεν μπορούσε να ξεχαστεί. Γι’ αυτό και η διοίκηση της κοινότητας (παρά τις αλλαγές στα πρόσωπα) απέφευγε επί χρόνια να εξετάσει το αίτημα για τη μίσθωση του χώρου δίπλα στο χείμαρρο.
Επίσημα, δεν υπήρξε άρνηση. Υπήρξε, όμως, αναβολή. Πρώτον, οι αλλεπάλληλες κοινοτικές διοικήσεις πρόβαλαν την ανάγκη της νομιμοποίησης και της αξιοποίησης ολόκληρης της περιοχής που λεγόταν τότε «Ξυλάδικα» και κάλυπταν την έκταση από το σημερινό Α΄ Λύκειο (πρώην Ηλεκτρική Εταιρεία) μέχρι τη Διεθνή Εκθεση. Δεύτερον, προβλήθηκε η αναρμοδιότητα της κοινοτικής διοίκησης να προβεί σε μακροπρόθεσμη μίσθωση και το ζήτημα παραπέμφθηκε στον υπό τροποποίηση κοινοτικό κανονισμό
Aggelioforos. gr